Türk Mutfağı’nın önemli lezzetlerinden birisi de baklavadır. Hazırlanması için büyük bir ustalık gerektirmesi, geçmişten bugünümüze çeşit çeşit türünün yapılmış olması nedeniyle, baklava, Türk Mutfağı’nda tatlı denince en ilgi gören ve ilk akla gelen lezzetlerdendir. Bu özel lezzete verilen önem nedeniyle de, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, baklavanın rol aldığı ve baklava alayı denilen ilginç bir gelenek gelişmiştir. Gelin, biraz geçmişe yolculuk yapalım ve pek bilinmeyen bu baklava alayı nedir öğrenelim.
Baklava alayına değinmeden önce kısaca baklavanın kökenine bir bakalım. Göçebe yaşam biçiminde, gıdaları bozulmayacak şekilde saklamak ve kolay taşınabilir olması hayati derecede önemlidir. Bu nedenle de temel bir gıda olarak yufka, tarih boyunca göçebe yaşam tarzının hakim olduğu Türkistan bölgesinde yaygın olmuştur1. Açılan yufka katlarının arasına çeşitli malzemeler koyarak, yiyecek hazırlamak da oldukça yaygın bir yemek hazırlama yöntemi olmuştur. Bu yöntemin zaman içinde gelişmesi ve daha özgünleşmiş hale gelmesi sonucu ortaya börek ve baklava çıkmıştır.
Zaman içinde yapım tekniği ilerleyen ve özgünleşen baklava, lezzet açısından daha da gelişmiş ve buna bağlı olarak da toplum nezdinde daha sevilir bir hale gelmiştir. Bu çerçevede baklavanın hem Topkapı Sarayı’nda, hem başkentte, hem de başkent dışındaki imparatorluk coğrafyasında yapıldığı bilinmektedir. Ayrıca baklavanın imparatorluğun çeşitli dönemlerinde çeşitli sanatçılar tarafından çizilmiş olan farklı minyatürlerde de yer aldığı görülmektedir.
Baklava ve Yeniçeriler
Osmanlılarda kapıkulu askerlerinin, devlet içinde bir güç odağı olmaları nedeniyle, yönetimden hoşnut olmaları iktidar açısından her zaman önem taşımıştır. Bu nedenle devlet yönetimi ile kapıkulu askerleri arasında çanak yağması gibi hoşnut olup olmadıklarını anlayacak çeşitli iletişim yöntemleri kullanılmıştır.
Yeniçerilere sefer öncesinde, ulufe törenleri gibi törenlerde yemek verilmesi adeti yaygındır. Bununla birlikte padişahlar sefere gitmeyi bırakınca, sefer öncesi yeniçerilere verilen yahni, pilav ve zerdeden oluşan ziyafet yerine, üç aylık maaşların dağıtıldığı ulufe töreninde baklava sunma geleneği başlamıştır2.
Baklava Alayı Nedir?
Baklavanın merkezinde bulunduğu bir başka gelenek olan baklava alayı ise Kanuni Sultan Süleyman döneminde başlamıştır3.
Takvimler Ramazan ayının onbeşinci gününü gösterdiğinde, padişah ve saray eşrafı Hırka-i Şerif’i4 ziyaret eder, bu ziyaretten sonra da baklava alayı yapılırmış5.
Saray mutfaklarında her on yeniçeri için bir tepsi olacak şekilde baklava hazırlanır, ilk tepsi de padişaha sunulurmuş. Hazırlanan baklava tepsileri birer futa6 ile sırıklara takılır, bir ya da iki yeniçeri tarafından, baklava alayı denen merasimle, şehirde de dolaşarak kışlalara götürülürmüş7.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde yani 16. yüzyılda başlayan baklava alayı geleneğinin 19. yüzyılda da sürdüğü,
Bu gece on altı sayı, Gidiyor Ramazan ayı, Yeniçeri padişahtan, Aldı bugün baklavayı.
şeklinde yazılmış ve anonim Ramazanname’de yer alan bir maniden anlaşılabilmektedir8.
Baklava Alayı ve Anlamı
Baklava alayı şeklinde bir geleneğin oluşmasının elbette ki bir nedeni ve merasimin bir anlamı bulunmaktadır. Yeniçerilere baklava gönderilmesi ve bunun törensel bir şekilde icra edilmesi, devlet yönetiminde önemli bir güç odağı olan yeniçerilerin gönlünü hoş tutmak amacı taşıdığı kadar, çanak yağmasının arkasındaki bulunan “hanın halkının karnını doyurması” yaklaşımı da bulunmaktadır.
Bunun yanı sıra, baklava alayı simgesel olarak değerlendirildiğinde, tıpkı çanak yağmasının köklerinde de bulunduğu gibi, temel olarak Osmanlı padişahının siyasal meşruiyetinin pekiştirilmesi gibi bir işlevi olduğu da görülmektedir9.
Yazı Notları İlk Yayım Tarihi, 08/10/2020 Son Güncelleme Tarihi, 26/12/2020 Boosted Uygulaması Ölçümüne Göre, Çalışılan Gün, 4 gün Çalışma Süresi, 4 saat 30 dakika
“Baklavanın temel olarak Osmanlı padişahının siyasal meşruiyetinin pekiştirilmesi gibi bir işlevi olduğu da görülmektedir.”
Çok enteresan değil mi! Bir imparatorlukta dayanışma ve birliğin sağlanmasına faydası olmuş. Ne kadar değerli bir ürünmüş.
Teşekkürler yazı için, ilgi çekiciydi.
Biz aslında bugün çok da farkında değiliz ama, kültürel öğelerimizin bilinenden farklı işlevlerinin olduğu ve bütünde farklı bir bütünlük oluşturduğu bir kültürümüz var. Yüzlerce yıldıra süregelen bu hikayeleri hatırlayıp, gelecek nesillere aktarmak esasen hepimizin görevi. 🙂
Güzel ve bilgilendirici yazı için teşekkürler. Tarihe ışık tutan ve geçmişten pencereler açan güzel bir yazı olmuş. Ellerinize beyninize sağlık.
Teşekkür ederim. Tarihten bu değişik geleneklerimizi bilmemiz gerekir düşüncesinde olduğum için bu konuları seçtim. İlgi çekiyorsa ne mutlu… 🙂
Tam da ilgi alanım olan baklavanın geçmişine yolculuk tadındaki yazınızı keyifle okudum. 👍👌
Ne güzel. Baklava hemen hepimizin ilgi alanında… 🙂
“Baklavanın temel olarak Osmanlı padişahının siyasal meşruiyetinin pekiştirilmesi gibi bir işlevi olduğu da görülmektedir.”
Çok enteresan değil mi! Bir imparatorlukta dayanışma ve birliğin sağlanmasına faydası olmuş. Ne kadar değerli bir ürünmüş.
Teşekkürler yazı için, ilgi çekiciydi.
Biz aslında bugün çok da farkında değiliz ama, kültürel öğelerimizin bilinenden farklı işlevlerinin olduğu ve bütünde farklı bir bütünlük oluşturduğu bir kültürümüz var. Yüzlerce yıldıra süregelen bu hikayeleri hatırlayıp, gelecek nesillere aktarmak esasen hepimizin görevi. 🙂